İkinci Dünya Savaşı'nın tüm hızıyla devam ettiği yıllar... Dünya ilk defa sadece konvansiyonel silahlarla değil bilgi teknolojileri ile de ciddi bir sınav veriyor. Almanların kırılamaz dediği şifreleri üreterek savaş sırlarını vızır vızır şifreleyen ENIGMA denilen kripto cihazı savaşın kaderini belirliyor gibi. Almanlar mağrur ve kendilerinden emin. Dünyayı dize getirecek bir enformatik teknolojiye sahip yegane güç olarak kendilerini görüyorlar...
Derken, sahneye Alan TURING isimli İngiliz matematikçi çıkıyor. Öyle burada iki satırda anlattığım gibi dümdüz bir hayat değil, gerçekte yaşanan. Tam anlamıyla kelle koltukta yaşamların, bugünün rahatlığında yaşayan insanların hikayemsi anlatımından öte bir şey değil, yazdıklarım. Aslında bugün övgüyle söz edilen hemen her bilim insanın başına gelenlerdir, onun da yaşadıkları. Galileo deriz ama bilmeyiz onun onlarca yıl, sırf bilimsel iddiaları yüzünden keşişlerce bir mahzende cesedinin çürütüldüğünü. Bilim ilerletiyorsa, bu aslında çoğu gözü pek insanın inadından, doğruları savunan cesaretinden başka çizilen bir yol üzerinde gerçekleşiyor. Asıl bunları bilip onlardan ders çıkarmalı, bugünün insanı. Bilimin hayat hikayesi bugünün çocuklarına iyi anlatılmalı. Örnek gösterilemediği için bugünün çocukları hedefsizlik içinde belki ve bilim teknolojinin elinde adeta bir oyuncak olmuş gibi...
Hikayeye devam edelim: TURING, BOMBE isminde bir tuhaf sistem geliştirir. Sıkıntılı, üzerinde bir sürü entrikanın, tehdidin, baskının olduğu bir süreçtir bu. İnatla devam eder ve her dem olduğu gibi kararlılığın karşısında yıkılır tüm bilinmeyenli denklemler. Sonuç; sırrı çözülemez denen Almanların ENGIMA'sının alt edilmesi olur. Şifre çözülür, gizli aşikar olur.
Tarihçilere göre Alan TURING'in sadece bu başarısı, İkinci Dünya Savaşı'nın süresini yaklaşık iki yıl kısaltmış ve en az 14 milyon insanın daha ölmesine engel olmuştur. Aramızda kaçımızın böylesi bir kahramanlık hikayesi vardır, bilmiyorum ama çıkarılması gereken ibretlerin olduğu önemli bir hikayedir, yaşanan.
TURING, kısa yaşam çizgisini sonlandırmadan bir de hediye bırakır insanlığa, ardında: TURING TESTİ denilen ve bir yapay zekanın başarımını ortaya koyan bir savdır bu ve halen gündemdedir. Bu teori der ki; eğer bir bilgisayar uzaktan 30 kişi ile en az beş dakika süre ile iletişime geçer ve bu süre sonunda halen 30 kişinin en az yüzde 30'unu insan olduğuna inandırabilirse, başarılı olmuş bir yapay zekadan söz edilebilir.
Bu test kuralları, 1990 yılında Hugh Loebner tarafından güncellenmiştir: Eğer bir bilgisayar uzaktan 4 kişi ile en az 25 dakika iletişime girer ve bu süre sonunda en az katılımcıların yarısı karşılarındakinin bir insan olduğunu düşünürlerse, başarılı bir yapay zekadan söz edilebilir.
Gelelim gerçeklere: 2014 yılında, Eugene Goostman ismi yakıştırılmış ve 13 yaşında bir çocuk endamı verilmiş bir yapay zeka uygulamasının beş dakikalık ilk TURING testini geçtiği iddia edilse de daha alınacak çok yol var ve belki de o yol hiçbir zaman bitmeyecek. Çünkü karşımızda insan gibi sırlarla dolu mükemmel bir mühendislik eseri var. Biz ise sadece kıyısından köşesinden onu modellemekle meşgulüz.
Cem TURAN
